(صبح ازل طليعه ايّام زينب است (به مناسبت وفات حضرت زینب سلام الله عليها

صبح ازل طليعه ايام زينب است

                                                 پاينده تا به شام ابد نام زينب است 

در راه دين لباس شهامت چو دوختند

   زيبنده آن لباس بر اندام زينب است  

  نام و القاب حضرت زينب عليها السلام

نام و القاب انسانها تا حدودي بيانگر شخصيت آنان است؛ امّا نام زينب عليها السلام و القاب او، چون با توجّه به فضايل او نهاده شده، آيينه تمام نماي شخصيّت اوست. نام زينب منتخب الهي است. در اصل همان "زين" "اب" است به معناي زينت پدرش. و امّا القاب او كه در طول عمرش با توجّه به وقايعِ پيش آمده انتخاب شده، از اين قرار است:

1. فَهِمةٌ غَيْرُ مُفَهَّمةٍ؛ فهميده اي بدون آموزگار

2. عالِمةٌ غَيْرُ مُعَلَّمةٍ؛ داناي بدون معلّم، اين دو لقب از زبان حضرت سجّادعليه السلام بيان شده است.(1)

3. عَقيلَةُ النّساءِ؛ بانوي خردمند در ميان زنان.

4. عَقيلَةُ بني هاشم؛ بانوي خردمند در ميان بني هاشم.

5. سَيِّدَةُ الْعَقائِلِ؛ بانوي بانوان خردمند.

6. نائِبَةُ الزَّهراء؛ جانشين و نماينده حضرت زهراعليها السلام.

7. سُلالَةُ الْوِلايَةِ؛ عصاره ولايت.

8. صِديقَةُ الصُّغْري ؛ راستگوي كوچك.

9. اَلْمُوَثَّقَةُ؛ بانوي مورد اطمينان.

10. اَلْفاضِلَةُ؛ بانوي بافضيلت.

11. بَطَلَةُ كَرْبَلا؛ قهرمان كربلا.

12. عَظيمَةٌ بَلْواها؛ بانويي كه امتحانش بزرگ بود.

13. اَلْباكِيَةُ؛ بانوي گريان.

14. اَمينَةُ اللَّه؛ امانت دار الهي.

15. آيَةٌ مِنْ آياتِ اللَّهِ؛ نشاني از نشانه هاي خداوند.

16. مَظْلُومةٌ وَحيدةٌ؛ ستمديده تنها.

17. بابُ حِطَّةِ الخَطايا؛ دروازه آمرزش گناهان.

18. قُرَّةُ عَيْنِ الْمُرْتَضي ؛ نور چشم مرتضي (علي عليه السلام).

19. اَلْكامِلَه؛ بانوي كامل.

20. قَرينَةُ النَّوايِب؛ همدم ناگواريها.

21. رَبيبَةُ الْفَضْلِ؛ پرورش يافته خاندان فضيلت.(2)

 اوصاف زينب عليها السلام

1. جامع كمالات

او بانويي بلند قامت، نيكو چهره و عالي مقام بود. حضرت در وقار و شخصيت همچون جدّه اش خديجه عليها السلام، در حياء و عفّت، مانند مادرش فاطمه عليها السلام، در شيوايي و رسايي بيان، چون پدرش علي عليه السلام، در حلم و صبر انقلابي همانند برادرش حسن عليه السلام و در شجاعت و قوّت قلب مانند برادرش حسين عليه السلام بود.(3)

2. روح زندگي

زينب عليها السلام دختر اميرمؤمنان عليه السلام همه جا ثمره خير، بركت، نشاط، ايمان و حقيقت بود. حضرت، زماني كه با عبداللّه بن جعفر ازدواج كرد، كانون زندگي را چنان گرم و با طراوت نگاه مي داشت كه ديگران از چنين زندگي اي الگو مي گرفتند.

زينب عليها السلام در زندگي شخصي خود وظايفش را به خوبي مي دانست و انجام مي داد. آنجا كه وي مي بايست حق همسري را ادا كند، به بهترين وجه ادا مي كرد و آنجا هم كه بايد وظايف مادري اش را به كار گيرد، بهترين مادر بود. پايه هاي زندگي زينب عليها السلام را ايمان، احترام به همسر، مشورت، رسيدگي به فرزندان، آزادي بيان، حتي براي كنيزان خانه تشكيل مي داد. روح زندگي در خانه زينب در جريان بود و تمام اعضاي خانواده از يكديگر راضي و خشنود بودند؛ چرا كه خداوند از چنين خانواده اي خشنود و خرسند بود.(4)

زينب عليها السلام كه تربيت شده خاندان وحي بود از اخلاق محمدي و كردار حيدري و صبر و شكيبايي فاطمي درسها گرفت و بدان عمل كرد. حضرت به كوچك و بزرگ احترام مي گذاشت و هيچ گاه چهره ترش نمي كرد. هميشه در سلام كردن [به بانوان و محرمان ] پيش دستي مي كرد و در مقابل مهمان از جا بر مي خاست و مقام او را ارج مي نهاد. با اينكه عبداللّه بن جعفر شوهر حضرت زينب، از بزرگان و ثروتمندان مدينه بود و در خانه، كنيز و غلام و... داشت؛ امّا زينب عليها السلام در كارهاي خانه آنان را ياري مي داد و جوياي احوالشان مي شد تا اگر مشكلي دارند، آن را برطرف سازد.(5)

 3. اسوه صبر و استقامت

"چهره ام را به جهت قبله خلايق متوجه ساختم، به سوي همان بانويي كه مكّه به وجود او فضيلت يافت؛ همان بانويي كه نقطه مركزي دايره جهان در دو قوس صعودي و نزولي است، بانويي كه در قوس نزولي كعبه مصايب و حوادث تلخ و در قوس صعودي، قبله همه خلايق است. در عوالم ملكوت اعلاء امّ الكتاب است و در صحنه هاي بلا و رنج، مادر مصيبتهاست. پروريده مخزن قداست و طهارت در وقار و عفاف و شرم است. مثال او (زينب عليها السلام) همچون گنج پنهان به وسيله پوشش و حيا و عفّت است.
او در بلند همّتي و استقامت در برابر دشواريهاي ناگوار همراز و همنوا و همطراز پدرش علي عليه السلام است. صبر او (زينب عليها السلام) در برابر مصايب شكننده، آن چنان در حدّ بالايي است كه از عجايب و شگفتيها مي باشد؛ بلكه جاي آن دارد كه به معجزه ها بپيوندد؛ زيرا ديگران از چنان استقامتي عاجز هستند. چرا كه زينب عليها السلام عصاره و گل سر سبد مقام ولايت عظمي است، همان ولايتي كه وسعت و عمق آن بي نهايت است."(6)

4. ردّپاي رسالت

او جلوه اي از رفتار نبوي و علوي بود، هر چند برخي افراد بيش از اين را ادّعا دارند. محمد غالب شافعي (محقق و نويسنده مصري) درباره حضرت زينب چنين آورده است: "يكي از بزرگ ترين زنان اهل بيت عليهم السلام از نظر حَسَب و نَسب و از بهترين بانوان طاهر، كه داراي روحي بزرگ و مقام تقوا و آيينه تمام نماي مقام رسالت و ولايت بوده، حضرت زينب دختر علي بن ابي طالب عليهما السلام است كه به نحو كامل تربيت شده و از پستان علم و دانش خاندان نبوت سيراب گشته بود؛ به حدّي كه در فصاحت و بلاغت، يكي از آيات بزرگ الهي گرديد و در حلم و كرم و بينايي و بصيرت در تدبير كارها در ميان خاندان بني هاشم و بلكه در جهان عرب مشهور شد. و در خود جمال و جلال و سيرت و صورت و اخلاق و فضيلت، جمع كرده بود. آنچه همگي داشتند، او به تنهايي داشت، شبها در حال عبادت و روزها را روزه و به تقوا و پرهيزكاري معروف بود.(7)

5. قلّه عظمت

زينب عليها السلام مانند همه بانوان، طبيعتي عاطفي داشت و در جريان كربلا اسير شد و صدمه ديد؛ اما مانند كوهي استوار بر جاي ماند و با مقاومت، در برابر مخوف ترين جبّاران و خون آشام ترين طاغوتهاي زمان، ايستاد. او هيچ گاه مغلوب نشد و شكست نخورد و به هيچ وجه با عجز و ناله و نااميدي ادامه نداد.

 در تمام مراحل اسارت، تضرّع و التماس از وي ديده نشد و حتّي به بهانه كتك خوردن خود، بازماندگان و كودكان اسير، بر روي هدفش معامله نكرد. آري، عظمت روحي زينب عليها السلام فوق العاده بود. او مجسمه شجاعت، شهامت و سربلندي است. سخنان و اعمالش همگي حكايت از روح بلند و قدرت پايداري وي دارند و اين مايه حيرت مورّخان و وقايع نگاران شده است كه يك زن تا چه حَدْ مي تواند اوج بگيرد و بر قلّه هاي عظمت صعود كند.(8)

عبادت زينب عليها السلام

 حضرت زينب عليها السلام همچون مادرش فاطمه عليها السلام نمازش را اول وقت به جا مي آورد و در انجام آن بسيار دقّت داشت. هنگام نماز، كارها را رها كرده، به نماز مي پرداخت. حضرت چنان غرق در نماز و عبادت مي شد كه گويا در اين دنيا نيست و محو معبود يكتا مي گشت.(9)

نمازهاي شب حضرت در طول زندگي؛ به ويژه در دوران اسارت و در مسير كوفه و شام معروف است، تا آنجا كه امام حسين عليه السلام در آخرين وداعش از او خواست كه در نماز شبش او را فراموش نكند!(10)  

ولايت معنوي و توكيلي زينب عليها السلام  

شاهد ديگر بر مقام ملكوتي حضرت زينب عليها السلام اين است كه آن بانو، گاهي امام سجادعليه السلام را به اموري كه او را از گزند خطر حفظ كند سفارش مي كرد، و همين طور در كارها مورد مشورت امام سجادعليه السلام بود. زماني كه يزيد اظهار پشيماني كرد و به امام سجاد گفت: اي علي بن الحسين! هر حاجتي داري بيان كن، حضرت فرمود: نيازي به تو ندارم، در ضمن در هر موردي بايد با عمّه ام زينب سخن بگويم (و مشورت كنم) چرا كه او پرستار يتيمان و غمگسار اسيران است.(12)

از نشانه هاي ديگر برخورداري زينب از ولايت معنوي اين است كه آن بانو "مُسْتَجابُ الدَّعوه" بود. چه بسيار مردم گرفتار و دردمند كه نزد زينب عليها السلام مي آمدند، و از وي براي اجابت دعايشان درخواست دعا مي كردند.

شخصي از "آية اللّه سيد ابوالحسن اصفهاني" خواست جملاتي به عنوان تبرك براي ديگران نقل نمايد. سيد فرمود:

"به مردم بگو: هر زمان حاجتمند شدند خداي متعال را به عظمت زينب قسم دهند؛ تا خداوند حاجتشان را برآورد؛ زيرا زينب عليها السلام نزد خداوند بسيار آبرومند است."

و از امام زمان عليه السلام نقل شده كه فرمود: "در گرفتاريها واسطه اي آبرومند چون عمّه ام زينب عليها السلام به درگاه خداوند معرّفي كنيد، تا خداي متعال رنج شما را برطرف سازد."(13)

از نشانه هاي ولايت معنوي و تكويني زينب عليها السلام است؛ وقتي در كوفه خواست خطبه بخواند اشاره كرد به جمعيت، نفسها در سينه ها حبس شد و زنگهاي كاروان آرام گرفتند.(14) علّامه دربندي درباره خطبه زينب عليها السلام مي نويسد: هر كس در خطبه حضرت زينب عليها السلام در مجلس يزيد و احتجاج آن حضرت و نفحات انفاس قدسيه و شيوايي فصاحت كلمات شريف او بنگرد، خواهد دانست كه علم و معرفت زينب عليها السلام از نوع كلمات و معارف اكتسابي نبود؛ زيرا صدور چنان خطبه هاي بدون مقدّمه و به طور ناگهاني جز از كسي كه صاحب عصمت يا همطراز آن است، ممكن نيست. روح نوراني و قدسي فوق العاده زينب عليها السلام موجب شد كه مجلس در قبضه او قرار گرفت. كفر و خباثت باطن يزيد آشكار شد؛ به طوري كه يزيد نتوانست سخن را در دهان آن بانوي عُظمي بشكند، تا خود و حاضران، زشتيها و پليديهاي پدر و اجدادش را از زبان زينب عليها السلام نشنوند، چنين اقتدار و قهاريت از مردم عادّي ساخته نيست، بلكه از ويژگيهاي صاحبان ولايت مطلقه خواهد بود.(15)

...................) پی نوشت (.................

1) منتهي الآمال، شيخ عباس قمي،علميه اسلاميّه، ج 1، ص 298.
2) رسالتي از خون و پيام، ص 31، خصايص زينب، همان، ص 52.
3) الخصايص الزينبيّه، سيد نورالدين جزايري، ص 160 و زينب فروغ تابان كوثر، محمدي اشتهاردي، انتشارات برهان، ص 20 - 22.
4) زندگاني حضرت زينب (رسالتي از خون و پيام)، دكتر علي قائمي، ص 45 و 46.
5) همان، 16 و 17 - 31.
6) آية اللّه غروي اصفهاني، ديوان عربي، به نقل از فروغ تابان كوثر، ص 64 - 66 و حضرت زينب، اميرحسين عليقلي، ص 40.
7) زندگي حضرت زينب، همان، ص 33 و 34 و فضايل و كرامات حضرت زينب عليها السلام، عباس عزيزي، ص 53.
8) حضرت زينب كبري عليها السلام، همان، ص 175.
9) داستانهايي از زندگاني حضرت زينب عليها السلام، ص 17 - 21.
10) تفصيل نمازهاي شب آن بانو در شماره هاي پيشين مجله، از شماره 33 آمده است.
11) زندگاني حضرت زينب عليها السلام، دستغيب شيرازي، ص 24 - 26 و فروغ تابان كوثر، 90 - 91.
12) الخصائص الزينبيّه، ص 294.
13) الوقايع و الحوادث، ج 1، ص 123 و سوگنامه حضرت زينب، علي رضا رجالي، انتشارات نبوغ، ص 92 و 93.
14) لهوف، ص 192.
15) اسرار الشهادة، به نقل از الطراز المذهب، ص 80، و سيره عملي حضرت زينب، ص 64.