احتراز از فتنه

اولین جمله حکمتهای نهج البلاغه این است 

کُن فِي الفِتنَةِ کَابنِ اللَبُون لا ظَهرٌفیُرکَب ولاضَرعٌ فَیُحلَب(فیَحتَلِب)

ترجمه:در فتنه مانند بچه شتر باش نه پشتی دارد تا مرکبش کنند و نه پستانی دارد که دوشیده شود(او را بدوشند).

این ترجمه ایی بود اجمالی از این حکمت اما در همین یک خط چه نکات ظریفی گنجانده شده، خدا می داند.

آنقدری که جستجو کرده ام و از سخنان بزرگان فهمیده ام را خدمتتان عرض می کنم.

اول باید اجزای این حکمت معنا شود:-الفتنة:از ماده "فتن" به معنای امتحان کردن وخبر گرفتن است

وآشوب را فتنة میگویند چون در آن افرادامتحان می شوندو کُلاً امور مهم و حوادث مهم را فتنه می نامند:مثل سوال و جواب قبر و...(1)

-ابن لبون:بچه شتر(نر)دو ساله که می خواهد وارد سه سالگی شود(3).

یک سوال:

1-منظور از فتنه چیست و آیا به همۀ جنگها فتنة گفته می شود؟

جواب:تنها به جنگی که دوطرف آن ناحق و ظالم باشند فتنه گفته می شود و جای هیچ گونه شبهه ای در مورد کمک به گروهی که بر حق هستند نیست بلکه یاری این گروه واجب است و خود حضرت در

نهج البلاغه کسانی را که از جنگ جمل کناره گرفتند را سرزنش می فرمایند که شما حق را یاری نکردید و بیانهای دیگری که تأئید کنندۀ این نظریۀ است و حرف و عمل افرادی که به این بهانه شانه از مسؤلیتهای اجتماعی خالی می کنند "کاسۀ داغ تر از آش"شدن است.پس مراد از فتنة معلوم شد.از معلوم شدن معنای فتنة ما به"زمان" فتنة هم پی می بریم و آن زمان جنگ(همۀ انواع جنگها و تخاصمات) و آمادگی برای شروع آن است تا هنگامی که ریشه های آن خشک شوند أیام فتنه نامیده می شوند(4).

و اما نکتۀ ظریف این حکمت در استفاده از کلمۀ "ابن لبون"است و تشبیه انسان در زمان فتنة به بچه شتر "نر" هست که در حال حاضر نه پشتی برای سواری دادن دارد که بتوانند در راه رسیدن به مقاصدشان از آن استفاده کنند و از این بالاتر اصلاً پستانی ندارد تا اهل فتنه در جهت تقویت ظلم و فتنة آن را بدوشند چون "نر" هست و اصلاً پستانی ندارد(5).

حضرت نفرمودند"بنت لبون"که بچه شتر "ماده"باشد و پستان دارد ولی شیر ندارد بلکه فرمودند "بچه شتر نر" و گویا حضرت می خواهند در اوج احتیاط و عدم سوء استفاده مبالغه کنند و بفرمایند که همۀ راههای سوء استفاده را ببندید حتی آنجایی را که احتمال می دهید خطری ندارد را هم ببندید و چه زیباست این تشبیه و چه گیراست این مفهوم در زمینه مواظبت از خود در هنگام فتنة وشاید تقدیم "پشت"برای سواری،بر"پستان"برای دوشیدن به خاطر همین مبالغه باشد که اگر کاری کند که کمکی باشد به دو طرف فتنة جای ملامت دارد وباید طوری رفتار کند که هیچ گونه استفاده ایی نتوانند ببرند مثل نداشتن پستان بچه شتر که اهل فتنه حتی نمی توانند ادای شیر دوشیدن را در بیاورند. در روایات مشابه دیگری هم به این کناره گیری و مراقبت از خود در زمان فتنة اشاره شده(5) و اصولاً در این شرایط است که پختگی و خامی اشخاص آشکار می شود وتازه در این شرایط است که امتحان شدن معنی می دهد.پس انسان خیلی باید مراقب خودش باشد چون با پرتگاه یک تار مو فاصله دارد.

واقعاً برای ما که ادعای تشیع داریم جای بسی تاسف هست کهابن اب الحدید سنی می گوید من خطبه 202 نهج البلاغه رابیش از 1000بار خوانده است

پی نوشتها

(1)النهاية في غريب الحديث - ابن الاثير ج 3 ص 410 : الفتنة : المتحان والاختبار . وقد كثرت استاذته من فتنة القبر ، وفتنة الدجال ، وفتنة المحيا والممات ، وغير ذلك . * ومنه الحديث " فبى تفتنون ، وعنى تسألون " أي تمتحنون بى في قبوركم ويتعرف إيمانكم بنبوتي .

........

- لسان العرب - ابن منظور ج 13 ص 319 : والفتنة : الاختبار . وفتنه يفتنه : اختبره . وقوله عز وجل :

أولا يرون أنهم يفتنون في كل عام مرة أو مرتين

....

(2)....................

- لسان العرب - ابن منظور ج 13 ص 318 : والفتنة : إعجابك بالشئ ، فتنه يفتنه فتنا وفتونا ، فهو فاتن ، وأفتنه ،

....- لسان العرب - ابن منظور ج 13 ص 319 :والفتنة : الجنون ، وكذلك الفتون . وقوله تعالى : والفتنة أشد من القتل ، معنى الفتنة ههنا الكفر ،

............

- لسان العرب - ابن منظور ج 13 ص 319 : والفتنة : ما يقع بين الناس من القتال . والفتنة : القتل ، ومنه قوله تعالى :إن خفتم أن يفتنكم الذين كفروا ، قال : وكذلك قوله في سورة يونس :على خوف من فرعون وملئهم أن يفتنهم ، أي يقتلهم ، وأما قول النبي ، صلى الله عليه وسلم :إني أرى الفتن خلال بيوتكم ، فإنه يكون القتل والحروب والاختلاف الذي يكون بين فرق المسلمين إذا تحزبوا ، ويكون ما يبلون به من زينة الدنيا وشهواتها فيفتنون بذلك عن الآخرة والعمل لها .

.......

(3)- شرح نهج البلاغة - ابن أبي الحديد ج 18 ص 82 : ابن اللبون : ولد الناقة الذكر إذا استكمل السنة الثانية ودخل في الثالثة

...........................................................

- مجمع البحرين - الشيخ الطريحي ج 4 ص 106 : وابن اللبون : ولد الناقة ، استكمل السنة الثانية ودخل في الثالثة ، والانثى بنت لبون

(4)-............................................................

- شرح نهج البلاغة - ابن أبي الحديد ج 18 ص 82 :وأيام الفتنة هي أيام الخصومة والحرب بين رئيسين ضالين يدعوان كلاهما إلى ضلالة كفتنة عبد الملك وابن الزبير ، وفتنة مروان والضحاك ، وفتنة الحجاج وابن الاشعث ونحو ذلك ، فأما إذا كان أحدهما صاحب حق فليست أيام فتنة كالجمل وصفين ونحوهما بل يجب الجهاد مع صاحب الحق وسل السيف والنهى عن المنكر وبذل النفس في إعزاز الدين وإظهار الحق .

...................

(5)- نهج البلاغة - خطب الامام علي عليه السلام ج 4 ص 3 : ابن اللبون بفتح اللام وضم الباء : ابن الناقة إذا استكمل سنتين لا له ظهر قوي فيركبونه ولا له ضرع فيحلبونه ، يريد تجنب الظالمين في الفتنة لا ينتفعوا بك

............................................................

- مجمع البحرين - الشيخ الطريحي ج 4 ص 106 :أراد التشبيه في الفتنة بابن اللبون في عدم انتفاع الظالمين بك ، بوجه لا نفع فيه بظهر ولا ضرع .

...................................................

(6)- شرح نهج البلاغة - ابن أبي الحديد ج 18 ص 83 :قال ( عليه السلام ) : أخمل نفسك أيام الفتنة ، وكن ضعيفا مغمورا بين الناس لا تصلح لهم بنفسك ولا بمالك ولا تنصر هؤلاء وهؤلاء .

....................

- شرح نهج البلاغة - ابن أبي الحديد ج 9 ص 146 : : " فلا تكونوا أنصار الفتن ، وأعلام البدع " أي لا تكونوا ممن يشار إليكم في البدع كما يشار إلى الاعلام المبنية

یاران فتنه ها علمهای بدعتها یعنی از کسانی نباشید که در بدعتها به شما اشاره کنند

مثل اشاره کردن به علمها(یعنی گاو پیشونی سفید نباشید) القائمة ، وجاء في الخبر المرفوع : " كن في الفتنة كابن اللبون ، لا ظهر فيركب ، ولا ضرع فيحلب " ، وهذه اللفظة يرويها كثير من الناس لامير المؤمنين عليه السلام .

..................

- مستدرك سفينة البحار - الشيخ علي النمازي ج 8 ص 124 : لا ينجو من الفتنة إلا النومة .

فقط خوابیده از فتنه نجات پیدا می کند قَال َ[عليه السلام] كُنْ فِى الْفِتْنَةِ كَابْنِ اللَّبُونِ لَا ظَهْرٌ فَيُرْكَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَيُحْلَبَ.

درود خدا بر او ، فرمود: در فتنه ها چونان شتر دو ساله باش، نه پشتى دارد كه سوارى دهد و نه پستانى تا او را بدوشند.

منقولة من صحاح الجوهري :

( الفتنة ) الامتحان و الاختبار إلى أن قال و قال الخليل : الفتن الاحراق .

( ابن اللّبون ) وصف سني للبعير و في الصّحاح : و ابن اللّبون ولد الناقة إذا استكمل السّنة الثانية و دخل في الثالثة ، و الانثى بنت لبون لأنّ أمّه وضعت غيره فصار لها لبن و هو نكرة و يعرّف بالألف و اللاّم ( الظّهر ) خلاف البطن و ( الضّرع ) لكلّ ذات ظلف أو خفّ .

الاعراب

في الفتنة ظرف مستقرّ حال عن الضمير المستتر في كلمة كن ، و كابن اللّبون ظرف مستقرّ أيضا ، خبر لأمر كن ، و كلمة � لا � مشبّهة بليس ، و ظهر اسمها و خبرها محذوف و هو � له � و قيل : موجودا ، و الفاء للتفريع ، و يركب على صيغة المبنى للمفعول مرفوع على الأصل ، و قال ابن أبي الحديد : منصوب في جواب النفي و هو ضعيف و كذا الكلام في : و لا ضرع فيحلب ، بعينه و الجملة حاليّة لابن اللّبون ، فيتعيّن أن يكون الخبر المحذوف � له � ليربطها به .

المعنى

فسّر الشراح كلمة الفتنة على مفهومها العرفي ، و هو الاضطراب الواقع بين جماعة أو أمّة لغرض ، و الأكثر أن يكون سياسة أو وسيلة لكسب الأمرة و القوّة و حيازة مقام الامامة ، و فسّروا الدستور بتكلّف الانزواء و العزلة و الخمول و عدم التدخل في الأمور ، و خصّصها ابن أبي الحديد بالخصومة بين رئيسين ضالّين يدعوان كلاهما إلى ضلالة كفتنة عبد الملك و ابن الزبير ، و فتنة مروان و الضحاك ، و فتنة الحجاج و ابن الأشعث و نحو ذلك ، قال : و أما إذا كان أحدهما صاحب حقّ فليست أيّام فتنة ، كالجمل و صفّين و نحوهما ، بل يجب الجهاد مع صاحب الحقّ .

أقول : المقصود من الفتنة أعمّ و المراد من الدستور أمر أتمّ ، و ليس غرضه عليه السّلام الأمر بالانزواء و العزلة و الاستراحة إلى الخمول و التغافل و الغفلة بل المقصود الحذر عن التعاون مع دعاة الفتنة و شدّ أزرهم في مقاصدهم الفاسدة و محقّ الحق ، سواء كان الفتنة لغرض سياسى كما مثّل ، أو لغيره كما في فتنة خلق القرآن في أيّام المأمون ، و سواء كانت لتخاصم بين ضالّين كما ذكر ، أو تخاصم الحقّ و الباطل كفتنة السقيفة و الجمل و صفّين .

فالمقصود الحذر من إعانة المفتنين ، و تأييد أغراض المبطلين و أمر عليه السّلام بالتمسك بالحقّ في كلّ حين على ما يجب على المسلمين ، و لا عزلة في الإسلام و لا خمول للمسلم ، بل يجب عليه القيام ، كما قال عزّ من قائل ( 46 : السباء ) قل إنّما أعظكم بواحدة أن تقوموا للّه مثنى و فرادى ، و لا مندوحة عن الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر ، بل يجب الكفاح عن الحقّ بما تيسّر في كلّ زمان و مكان .

الترجمة

در هنگام فتنه و آشوب چون شتر دو ساله باش كه نه بار كشد ، و نه شير دهد .

در فتنه چنان باش كه بارت ننهند
و ز دست و زبانت استعانت نبرند 
 

اما یک سوال که برای بعضی ایجاد شده این است که بجه شتر نه بار می برد و نه شیر می دهد اما ما انسانهای عاقل و کامل هم بار می دهیم و هم ... یعنی مسئولیتی ندارد در حالی که ما مسئولییم؟  
زين آتش تند در حذر باش و بهوش
تا مدّعيان رند جانت نخرند